Foto: Gradska TV/YouTube screenshot

Delibašić je pribjegao komparativnoj analizi nastavnih planova iz 1987. i 1991. godine i uočio da su iz Nastavnog programa isključivani oni predmeti koji nijesu obezbjeđivali adekvatno obrazovanje iz odgovarajućih oblasti a uključivani novi koji su poboljšavali strukturu i kvalitet obrazovanja studenata.[1] On dalje zaključuje da nastavnim planovima iz 1987. g. i 1991. g. izučavanje književnosti pojedinih naroda nije činjeno na adekvatan način, jer da su srpska, crnogorska i hrvatska književnost bile zastupljene sa istim ili skoro istim fondom časova, što je teško razumjeti s obzirom na razliku koja postoji u njima u odnosu na kvalitet i broj pisaca i književnih djela. Ovo pogotovo što se znalo da je, na primjer, hrvatska književnost već tada bila kulturna baština jedne strane zemlje, pa se zbog toga prema njoj trebalo odnositi kao prema kulturi drugih stranih zemalja, a ne kao prema kulturnoj baštini svoje zemlje. Studenti su tražili da se ova književnost isključi iz nastave ili da se prenese u Opštu književnost. Takav odnos trebalo je ispoljiti prema književnosti Slovenije i Makedonije, tim prije što su te književnosti izražene na slovenskom i makedonskom jeziku.[2]

Srpska književnost, cijenio je po fondu časova u Nastavnom programu Delibašić, nije bila zastupljena na adekvatan način u odnosu i na crnogorsku književnost s obzirom na broj književnika i književnih djela sa kojima ona raspolaže. Ipak, „poboljšanja“, su učinjena u narednim godinama, kada su iz programa isključene književnosti Slovenije i Makedonije, a smanjen broj časova iz Hrvatske književnosti. Naime, Hrvatska književnost se više ne predaje u trećoj godini (2+1) kako je bilo po planu iz 1991. g. i zadržani su samo časovi u četvrtoj godini 3+1. Više se ne izučavaju slovenački i makedonski jezik. I ovim planom skraćen je broj časova iz predmeta iz šireg opšteobrazovnog studija u korist predmeta iz užestručnog područja. Postignuta je određena usaglašenost sa studijama na drugim sličnim fakultetima u SRJ: Beograd, Novi Sad, Niš, Priština.[3]

Usklađivanje planova sa srpskim „plaćali“ postdiplomci

Praksa „usaglašavanja“ nastavnog programa pomenutog odsjeka s programima sličnih odsjeka na srpskim univerzitetima rezultirao je time da su tek studijske 1997/1998. godine[4] na Filozofski fakultet primljeni prvi postdiplomci iz oblasti jezika i književnosti. Takva dinamika rada, međutim, nije bila i jedina zbog koje se otvoreno kritikovala „unitaristička koncepcija“ nastavnog programa. Govoreći o potrebi formiranja novog odsjeka, svoje viđenje uzroka takve situacije iznio je u Nezavisnom dnevniku Vijesti prof. dr Vojislav Nikčević,[5] naglasivši da očekivano uspostavljanje Crne Gore kao međunarodno priznate samostalne, nezavisne i suverene države neminovno mora iznjedriti i promjenu naziva Odsjeka za srpski jezik i književnost na Filozofskom fakultetu u Nikšiću, te da bi novi naziv mogao glasiti Odsjek za crnogorski jezik i književnost. Pored Crnogorske književnosti, u okviru Odsjeka za crnogorski jezik i književnost za početak mogao bi postojati i predmet Južnoslovenske književnosti. U taj predmet ušle bi najreprezentativnije literarne tvorevine srpske, hrvatske, bošnjačke/muslimanske, slovenačke, makedonske i bugarske književnosti. A kad se Filozofski fakultet još više razvije, te literature mogle bi se pripojiti Odsjeku za južnoslovenske jezike i književnosti. To će sve više zahtijevati životna upućenost južnoslovenskijeh naroda i nacija jednih na druge kao najbližijeh susjeda i saradnika.[6]

Penzija za Nikčevića i brisanje imena „crnogorska književnost“

U septembru 2005. godine Nikčević, koji je je katedru Crnogorske književnosti 1999. godine naslijedio od prof. dr Slobodana Vujačića, je penzionisan a iz novoformiranog Nastavnog programa osnovnih akademskih studija izbrisan je naziv predmeta Crnogorska književnost. Tako je Crna Gora, godinu prije sticanja nezavisnosti, s usvajanjem odredbi Bolonjske deklaracije, isključila mogućnost da polaznici osnovnih akademskih studija izučavaju crnogorsku književnost. U trenutku ukidanja tog predmeta, Nastavni plan Crnogorske književnosti, podnesak od 13. stranica teksta, sadržao je kratak Nikčevićev uvod, opis, odnosno hronološki dat raspored nastavnih jedinica po semestrima, odjeljak Pisci i djela, s 52 ponuđena naslova, i odjeljak Literatura, s podacima o 81 knjizi sekundarne literature.

U studijskoj 2005/2006. godini odsjek je ponio naziv Studijski program za srpski jezik i južnoslovenske knjževnosti. Imena crnogorskih pisaca i knjiga, koja su bila obuhvaćena Nastavnim planom ukinutog predmeta Crnogorska književnost, našla su se, rasuta, u aktima novih predmeta, poput Prosvjetiteljstvo i romantizam, Realizam, Specijalni kurs iz književnosti – Petar II Petrović Njegoš, Specijalni kurs iz književnosti – Ljubiša i Matavulj, Književnost prve polovine XX vijeka, Književnost druge polovine XX vijeka, Specijalni kurs iz književnosti – Pekić i Kiš i dr. Ti nastavni predmeti, obuhvatali su i pisce drugih južnoslovenskih književnosti koji su pripadali pomenutim epohama ili stilskim formacijama. Na jesen 2005. godine crnogorski pisci i udruženja pisaca i naučnika zbog toga su uputili niz protesnih saopštenja medijima, u kojima su ispoljili revolt zbog ukidanja Nastavnog predmeta Crnogorska književnost na Filozofskom fakultetu. Bura u medijima potrajala je do zime, ali se pritisak nije značajnije odrazio na poslovanje Univerziteta i Filozofskog fakulteta.

Osnivanje katedre za crnogorski jezik na UCG

Na proljeće 2006. godine, šest dana nakon referenduma o nezavisnosti, dekanica Filozofskog fakulteta u Nikšiću, prof. dr Bojka Đukanović, u intervjuu za „Art Vijesti“ najavila je osnivanje novog studijskog programa, katedre za crnogorski jezik i južnoslovenske književnosti.[7] I samo osnivanje katedre, čiji je rad u ljeto 2008. godine odobrio Senat Univerziteta, pratile su desetine saopštenja pojedinaca i institucija, polemika, reagovanja i demantija. Uprkos oštrim stavovima, otvorenim konfrontacijama stručnjaka i laičke javnosti, ali i beskompromisnim polemikama kolega predavača, studijski program je počeo s radom u skladu s aktima koji su se od akata Studijskog programa za srpski jezik i južnoslovenske književnosti razlikovala samo u dva nastavna predmeta. Nijedan se, međutim, nije odnosio na književnost.

(Nastaviće se…)

[1] Postepeno je smanjivan broj predmeta opšteobrazovnog područja, a povećavan u užestručnom. To se radilo s razlogom da se poboljša kvalitet stručnog obrazovanja, a da se ipak ne oslabi opšteobrazovno područje. Časovi iz predmeta opšteobrazovnog karaktera koji su isključivani iz nastavnog plana, što je sasvim razumljivo, dodati su fondu iz predmeta užestručnog područja. Na taj način povećan je broj časova iz predmeta: savremeni srpskohrvatski jezik, teorije književnosti, književnost za djecu i omladinu, crnogorske književnosti, srpske književnosti itd. (Ibid, 74)

[2] Ibid, 75.

[3] Ibid, 76.

[4]Vrijedno pomena je i to da je crnogorski Univerzitet tek od studijske 1997/1998. godine, skoro dvije i po decenije od osnivanja, počeo proizvoditi vlastite kadrove s titulama magistra, iz oblasti jezika i književnosti. U toku 1993. g. izvršene su sve potrebne pripreme za otvaranje studija, a u toku 1994. g. sprovedena je osnivačka procedura i Naučno-nastavno vijeće Fakulteta uz saglasnost Nastavno-naučnog vijeća Univerziteta donijelo je odluku o otvaranju postdiplomskih studija iz srpskog jezika i književnosti na Odsjeku za srpski jezik i književnost. Prvi postdiplomci upisani su šk. 1995/96. g.[4] (Delibašić, 78)Nastavu na postdiplomskim studijama izvodili su profesori sa Odsjeka za srpski jezik i književnost, a za predmete koje nijesu mogli predavati domaći, angažovani su profesori s beogradskog i novosadskog univerziteta. Desetak godina kasnije, početkom studijske 2005/2006. godine, posljednji put su po starom, četvorosemestralnom sistemu magistarskih studija, upisani postdiplomci koji su odvojeno pohađali predmete iz oblasti nauke o jeziku i nauke o književnosti.

[5] Tom prilikom Nikčević je naglasio da je aktuelni nastavni program posljedica unitarističke političke koncepcije. Sve te nacionalne književnosti nastale na unifikovanome štokavskom dijasistemu kao ‘srpskom jeziku’ za vrijeme do početka XVIII vijeka spojene su u dva predmeta: Srednjovjekovnu književnost i Književnost renesanse i baroka, a Slovenačka i Makedonska književnost ukinute su. Za vrijeme od XVIII stoljeća Crnogorska književnost trebala je biti pripojena Srpskoj, ali to nije prošlo zbog otpora koji su postojali na Filozofskom fakultetu i izvan njega. Ni Hrvatska književnost od toga vremena nije ukinuta zahvaljujući uticaju zainteresovanog profesora koji je predaje. Tako se na tome Fakultetu mjesto ranih pet od početka prosvjetiteljstva kao predmet predaju tri nacionalne literature: Crnogorska književnost, Srpska književnost i Hrvatska književnost. Ostale književne discipline ostale su nepromijenjene, kao u SFR Jugoslaviji. (K.V., Ukupni štokavski dijasistem sada nazivaju srpskim jezikom, Vijesti [Podgorica], 25. april 2001, 10)

[6] Ibid.

[7] U svim reakcijama bilo je mnogo žustrosti, emocija, pa i neobaviještenosti. Svega toga ima i sada. A ponajviše nepotrebnog nestrpljenja. A u ovom trenutku, kada je Crna Gora postala suverena država, i kada smo se izjasnili da hoćemo da gradimo građansku državu koja će se rukovoditi svim principima Deklaracije o ljudskim pravima i slijediti najbolju demokratsku praksu, jasno je da univerzitetski programi moraju zadovoljiti i potrebe očuvanja i razvijanja nacionalnog identiteta svih naših sugrađana. Filozofski fakultet će, zato, sasvim je izvjesno, organizovati studije kako crnogorske, tako i srpske, i hrvatske, i bošnjačke i albanske književnosti. (Vladimir Vojinović, Prof. dr Bojka Đukanović: ‘Novi naziv – Crnogorski jezik i južnoslovenske književnosti’, Art Vijesti [Podgorica], 27. maj 2006, 6-7)