Foto: Milutin Marković

“Za popovima su ranih 90-ih stigli i topovi. Na nama je danas da to spriječimo”, piše Aleksandar Radoman

Priča prva

Dvanaestoga  maja 1992. godine tzv. Narodna skupština Srpske Republike Bosne i Hercegovine donijela je kao svoju zvaničnu ratnu platformu 6 strateških ciljeva „srpskog naroda u Bosni i Hercegovini“. Zapravo je tog dana u Banjaluci prvi put obnarodovan plan ratnih djelovanja osmišljen znatno ranije, a započet početkom aprila napadom arkanovaca na Bijeljinu. Kao prvi strateški cilj označeno je „državno razgraničenje od druge dvije nacionalne zajednice“, dok su preostali ciljevi (koridor između Semberije i Krajine, eliminisanje Drine kao granice, uspostavljanje granice na Uni i Neretvi, podjela Sarajeva i izlaz na more) bili samo neka vrsta preciziranja i razrade prvog cilja. Demografska slika Bosne i Hercegovine tog proljeća 1992. godine ukazivala je jasno na to da se planovi o podjeli države mogu ostvariti samo metodama etničkoga čišćenja i genocida. Taj je projekat genocidnim među prvima okarakterisao upravo jedan od njegovih najdosljednijih izvođača – Ratko Mladić. Naime, na śednici na kojoj je donešena odluka o 6 strateških ciljeva „srpskog naroda u BiH“ Mladić je upozorio njene donosioce: „Prema tome, mi ne možemo očistiti niti možemo imati rešeto da prosijemo samo da ostanu Srbi ili propadnu Srbi a ostali da odu. Pa to je, to neće, ja ne znam kako će gospodin Krajišnik i gospodin Karadžić objasniti svijetu. To je lјudi genocid.“ Sve što se nakon toga desilo u BiH bilo je ništa drugo do realizacija genocidnoga plana o stvaranju etnički čiste teritorije na prostoru na kojem je živjelo nacionalno raznorodno stanovništvo. Bošnjaci su označeni kao ključna meta jer su u interpretaciji klera „prevjerili“ i „izdali srpstvo“, postavši tako njegov zakleti neprijatelj. Genocid u Srebrenici jula 1995. godine bio je završni čin realizacije projekta istrebljenja Bošnjaka na 70% zamišljene teritorije srpske države u BiH započetog u proljeće 1992. godine.

U pripremi, opravdanju i realizaciji projekta jednu od ključnih uloga odigrala je Beogradska patrijaršija, čiji su se arhijereji i sveštenstvo utrkivali u poslu dehumanizacije protivnika, u ovom slučaju – vjerskog drugog. Borba protiv „agresivnog polumjeseca“ (Atanasije Jevtić), „nekrsta“ (Vasilije Kačavenda), „lažnih ljudi lažne vjere“ (Amfilohije Radović) u beśedama crkovnih otaca, nerijetko prisutnih na prvim borbenim linijama i posvećenih blagosiljanju zločina, prikazivana je s jedne strane kao „Hristov put“, a s druge strane – kao „osveta za Kosovo“ i priprema za oslobođenje pravoslavnih svetinja otetih od „nekrsti“, poput Kipra ili Konstatinopolja… Ali, nije bilo dovoljno samo dehumanizovati protivnika, kako bi se pripremio teren za njegovo istrebljenje, genocidnim planovima trebalo je dati neko više značenje, a rat opravdati kao oblik žrtvovanja. Uloga ideologa „opravdanoga rata“ pripala je mitropolitu Amfilohiju Radoviću: „Truli mir (…) upravo i jeste suština cjelokupnog novog svjetskog poretka, savremenog sekularizovanog usmjerenja evroameričke civilizacije. Takav mir u stvari nije mir već privid mira, zasnovan na otuđenju od izvora mira i pravde. Kao takav on će biti uvijek iznova uzrok stravičnih krvoprolića.“ U tom je duhu i ova njegova misao: „Ne može biti mira. Jedno razdoblje biće mira, ali sa vremenom će se spremati novi konflikti, novi rat, nova borba.“ Tražeći u nesavršenosti čovjeka opravdanje za neminovnost rata, Amfilohije je došao do pojma „opravdanih ratova“ „protiv opštega neprijatelja vjere i zakona i slobode i otečestva našega“.

O ulozi sveštenstva Beogradske patrijaršije u agresiji na BiH možda je najprecizniju ocjenu dao ratni zločinac Radovan Karadžić početkom 1994. godine: „Naše sveštenstvo je prisutno u svim našim razmišljanjima i odlukama, a glas Crkve se sluša kao glas najvišeg autoriteta.“ Bilans udruženog poduhvata Beogradske patrijaršije, Srpske akademije nauka i umjetnosti, Jugoslovenske narodne armije, Države Srbije i iredente okupljene oko Radovana Karadžića je preko 100000 mrtvih i nestalih i milioni raseljenih, stravična etnička čišćenja i najposlije – genocid nad Bošnjacima.

Priča druga

U govoru kojim je 21. februara 2022. godine najavio vojnu agresiju na Ukrajinu Vladimir Putin je taj varvarski čin, između ostaloga, pravdao riječima da je Ukrajina „rezultat boljševičke politike“, da je izgrađena na „negiranju svega što nas uključuje, istorijsko śećanje miliona ljudi“, da je riječ o „američkoj koloniji“ kojom upravlja „marionetski režim“, koji čine nacisti, a da su Ukrajinci sebe „oduvijek zvali Rusima“. Baš kao i u slučaju Bosne i Hercegovine i Bošnjaka tri decenije ranije, kao povod za agresiju poslužile su istorijske reinterpretacije Ukrajine kao vještačke tvorevine i Ukrajinaca kao Rusa koji su se odrekli svojega nasljeđa i postali konvertiti, izmišljena nacija u službi ruskih neprijatelja. Baš kao i u BiH 90-ih, agresija je aminovana od samoga crkovnoga vrha, ovoga puta Moskovske patrijaršije, a kao jedna od najsramnijih mrlja u povijesti zloupotrebe vjerskih ustanova u političke svrhe ostaće zapisan poziv patrijarha Kirila na mobilizaciju, kojim je Putinovu agresiju na Ukrajinu predstavio kao žrtvovanje za otadžbinu, obećavajući potencijalnim vojnicima, posve bogohulno, slavu u zagrobnome životu: „Crkva shvata da, ako neko vođen osjećajem dužnosti i potrebom da ispuni zakletvu ode kako bi obavio ono što od njega zahtijeva dužnost i ako osoba umre izvršavajući tu dužnost, tada su takvi ljudi nedvosmisleno počinili djelo jednako žrtvi. Žrtvovaće se za druge. Zato vjerujemo da ova žrtva pere sve grehove koje je osoba počinila. (…) Idite hrabro da ispunite svoju vojničku dužnost. I zapamtite da, ako položite život svoj za svoju zemlju, bićete sa Bogom u Njegovom carstvu, slavi i vječnom životu.“

Priča treća

Jula 2018. godine patrijarh Crkve Srbije Irinej Gavrilović položaj te ustanove u Crnoj Gori ocijenio je gorim nego „u vreme osmanske okupacije“, a situaciju u kojoj se nalaze Srbi uporedio je s onom iz vremena NDH-a. Na stranu to što je svojim stavom omalovažio žrtve genocida u Pavelićevoj zločinačkoj tvorevini, Irinej je tom sramnom izjavom označio početak novoga, ovog puta (još uvijek samo) hibridnog rata na Balkanu. Uslijedila je nezapamćena medijska kampanja protiv Crne Gore te Klerikalna kontrarevolucija početkom 2020. godine i njen politički trijumf 30. avgusta iste godine. Dok je u Ukrajini Putinovu ratnu agresiju sprovodila vojska uz amin Moskovske patrijaršije, Vučićevu agresiju na Crnu Goru sprovodi Beogradska patrijaršija, mediji i uslužni političari iz onoga što se 30. avgusta samonazvalo „izbornom većinom“. Baš kao i u Ukrajini neprijatelj se dehumanizuje plasiranjem teza da su Crnogorci komunistička izmišljotina, a Crna Gora vještačka država stvorena u „Brozovom Jajcu“ na antisrpskim temeljima. No, dok je, iako cijeli život posvetivši asimilaciji Crnogoraca, Amfilohije Radović istrajavao na konceptu svojevrsnoga autonomnog statusa, odnosno crnogorskoga prvijenstva u srpstvu, njegov sramotni nasljednik Joanikije II u potpunosti je „rob beogradskih ćudi“. Odrekavši se svojega duhovnoga oca, Amfilohija, Joanikije II prihvatio je ulogu izvršitelja volje svojih pretpostavljenih. Zato se nije čuditi što kao najvećega neprijatelja danas vidi nacionalne Crnogorce i državu Crnu Goru. Za njega Crna Gora je „mala Ukrajina“, koju treba dovesti „do sveopšteg pokajanja i preumljenja“ koje će doći „kad napravimo otklon od zle komunističke misli i od kulta ličnosti Josipa Broza i kad se očistimo od ustašluka, koji je zahvatio donekle Crnu Goru“. Za Joanikija II, dakle, Crnogorci su danas i ovđe isto ono što su za Radovana Karadžića i njegove sljedbenike 90-ih bili – Bošnjaci, i što su za Vladimira Putina – Ukrajinci. Oni su, naime, istorijski deformitet uperen protiv vlastitog nacionalnog ishodišta. Apsolutno zlo koje zarad opstanka „čiste“ nacije treba – istrijebiti.

Epilog?

Ovih je dana Vladimir Putin, uz amin Moskovske patrijaršije, obznanio pripajanje ukrajinskih teritorija Rusiji, suspendujući tako međunarodni pravni poredak. Samo nekoliko dana ranije, arhipastir Beogradske patrijaršije Porfirije Perić najavio je u Bijeljini – gradu u kojem je 1. aprila 1992. godine započeo pogrom Bošnjaka u BiH – da će se granice u budućnosti možda mijenjati. Ozvaničio je Perić tako da u danima koji su pred nama možemo očekivati punu obnovu projekta Velike Srbije, onako kako je taj projekat ozvaničio patrijarh Pavle oktobra 1991. godine u pismu lordu Karingtonu proklamujući stav da se teritorije „na kojima je srpski narod vekovima živeo“ „moraju naći pod zajedničkim krovom sa današnjom Srbijom i svim srpskim krajinama“. Za popovima su ranih 90-ih stigli i topovi. Na nama je danas da to spriječimo.