Foto: CNP, Duško Miljanić
Direktor Crnogorskoga narodnog pozorišta Ilija Subotić, govori za Fokalizator o planovima te instuticije, stanju, ulozi CNP-a u razvitku crnogorskoga teatra… Intervju je dio Fokalizatorovoga Foruma crnogorske kulture. Tekst nije dozvoljeno prenositi bez prethodne pisane saglasnosti redakcije
– Ako bismo sagledavali razvoj pozorišne scene u prethodne dvije do tri decenije, evidentno je da je ona danas u značajnoj mjeri uznapredovala i u kvalitativnom i u kvantitativnom smislu. Naime, pozorišni život u Crnoj Gori do sada su karakterisale produkcije dva nacionalna teatra – Crnogorskog narodnog pozorišta i Kraljevskog pozorišta „Zetski dom“, kao i Gradskog pozorišta Podgorica, uz festivalske produkcije i koprodukcije Grada teatra Budva i tivatskih „Purgatorija“. Danas, pored njih, kontinuiranom pozorišnom produkcijom bavi se i Nikšićko pozorište, mnoge opštinske ustanove kulture i nezavisna scena. Tu prije svega mislim na Kulturni centar Bar i Barski ljetopis, Centar za kulturu Bijelo Polje, produkcije u okviru FIAT-a, Kolašinskog „Korifej Teatra“, „Praznog prostora“, Teatra mladih… U tom kontekstu posebno raduje činjenica da je Opština Kotor inicirala osnivanje Dječijeg pozorišta, koje bi baštinilo višedecenijsku tradiciju Kotorskog festivala pozorišta za djecu, kazao je direktor CNP-a Ilija Subotić, u intervjuu za Fokalizator.
Subotić, međutim, tvrdi da uprkos tome što se može govoriti govoriti o revitalizaciji naše pozorišne scene, “ima prostora za dalji sistematičan i kontinuiran razvoj teatarske djelatnosti itekako”.
– Tu prije svega imam u vidu postojeće infrastrukturne uslove opštinskih ustanova kulture, crnogorski mladi kreativni i umjetnički potencijal, ali i ciljeve daljeg razvoja pozorišne djelatnosti. U tom smislu izvjesno bi se moglo razmišljati o osnivanju gradskih pozorišnih kuća u Baru, Tivtu, Bijelom Polju, Kolašinu, Pljevljima, Herceg Novom. Uz već postojeće nacionalne teatre, te gradska pozorišta u Nikšiću i Podgorici i budućeg Dječijeg pozorišta u Kotoru, bila bi to ne samo zadovoljavajuća, već i neophodna institucionalna infrastruktura koja bi garantovala dugoročan i utemeljen razvoj pozorišne djelatnosti u Crnoj Gori, ali u velikoj mjeri razriješila i problem nezaposlenosti mladog glumačkog, rediteljskog i drugog kreativnog kadra, školovanog na Fakultetu dramskih umjetnosti Cetinje, što je, takođe, preduslov za razvoj pozorišne djelatnosti.
Koliko su u CNP-u zastupljeni domaći stvaraoci u odnosu na gostujuće, i u kojoj mjeri su naši reditelji, glumci, scenografi, kostimografi, muzičari… zastupljeni na stranim scenama?
– Crnogorsko narodno pozorište je tradicionalno otvoren sistem za saradnju s gostujućim umjetnicima i stvaraocima iz regiona, što predstavlja i jedan od ciljeva naše kulturne politike. Te konekcije doprinose unapređenju pozorišnog života kroz neposrednu saradnju, razmjenu iskustava i umjetničkih praksi, ali i jačaju dobrosusjedske i prijateljske odnose. Takođe, činjenica je da u novije vrijeme region bilježi sve veći broj audiovizuelnih produkcija, posebno u Srbiji i Hrvatskoj, u kojima su angažovani i naši dramski umjetnici različitih profila. Ipak, kada govorimo o odnosu zastupljenosti i angažovanju pozorišnih stvaralaca van Crne Gore, moramo imati na umu da je to tema koja iziskuje dublju analizu.
Zakon brojeva je ono što stvara logičan disbalans između zastupljenosti naših pozorišnih umjetnika u drugim sredinama i onih koji gostuju kod nas. No, bez obzira na taj disbalans, smatram da nemali broj naših umjetnika – reditelja, dramaturga, glumaca – daje značajan doprinos i pozorišnom životu van Crne Gore. Ako se osvrnemo na posljednjih nekoliko decenija, onaj period tokom kojeg pozorište u Crnoj Gori bilježi napredak u kvalitetu i resursima, može se primijetiti da su domaće snage bivale, kako je vrijeme prolazilo, sve zastupljenije u projektima naših pozorišta. Smatram i da su najznačajniji projekti koji su realizovani u CNP-u nakon otvaranja nove zgrade, uz značajno učešće pozorišnih umjetnika sa strane, itekako uticali na unapređenje pozorišnog života Crne Gore. Danas, sa zadovoljstvom možemo konstatovati da se najveći broj predstava CNP-a realizuje uglavnom domaćim snagama. Ipak, saradnja i razmjena pozorišnih umjetnika iz različitih sredina odavno je opšte mjesto u pozorišnoj umjetnosti, čak i u onim najrazvijenijim i po resursima najobezbjeđenijim sredinama, jer to traže priroda i dinamika savremenog pozorišta.
“The Beauty Queen”, Ane Vukotić će 12. oktobra ove godine obilježiti dvije decenije igranja, “Očevi su grad(ili)”, predstava Borisa Liješevića, izvodi se više od deset godina, “Šćeri moja”, takođe rediteljke Ane Vukotić, osam godina.
Koliko predstava iz prethodnih desetak godina je još uvijek na repertoaru i kako planirate da spriječite trend gašenja predstava nakon svega nekoliko igranja? Koje su to predstave koje pune sale CNP-a?
– Crnogorsko narodno pozorište ima jedan broj predstava koje su na redovnom repertoaru već duži niz godina. “The Beauty Queen”, Ane Vukotić će 12. oktobra ove godine obilježiti dvije decenije igranja, “Očevi su grad(ili)”, predstava Borisa Liješevića, izvodi se više od deset godina, “Šćeri moja”, takođe rediteljke Ane Vukotić, osam godina. Od predstava iz novije produkcije “Bladi mun”, Ane Đorđević i recimo “Pokojnik” Egona Savina, takođe obezbjeđuju pune sale. Cijenim da će dug repertoarski život imati i predstave koje su premijerno izvedene tokom jubilarne 70. sezone CNP-a: “Ja sam ona koja nisam”, Vita Taufera, “Posjeta”, Aleksandra Morfova, “Smrt i njeni hirovi”, Lidije Dedović, “Brod”, Ane Đorđević i “671-LOV”, Hane Rastoder. Isto tako, ne smatram da mali broj izvođenja neku predstavu automatski kvalifikuje kao neuspjelu ili za uklanjanje s repertoara, jer mnogi manje komunikativni pozorišni projekti često imaju visoke estetske domete i ozbiljno pozorište dužno je da njeguje i takve koncepte. Jednostavno, ozbiljno pozorište ne smije samo da povlađuje ukusu šire publike. CNP nema problem s publikom i zaista s posebnim zadovoljstvom moram da ukažem na činjenicu da nakon objavljivanja mjesečnog repertoara ulaznice za gotovo sve predstave budu rasprodate u veoma kratkom roku, a određene i za dva sata. To jeste potvrda kvalitetne programske politike, ali i pokazatelj da je pozorišna umjetnost prirodna potreba naših građana.
Da li ansambl Crnogorskog narodnog pozorišta može odgovoriti izazovima savremenog pozorišta?
– Dosadašnji rad Crnogorskog narodnog pozorišta, njegove produkcije, regionalna i međunarodna saradnja, učešće na festivalima, nagrade – u cjelini potvrđuju da ova ustanova može na adekvatan način da odgovori izazovima savremenog pozorišta. To svakako ne znači da ne treba i nadalje da istražuje mogućnosti i potrebe savremenih teatarskih izazova. Upravo tim širenjem prostora za pozorišno istraživanje pokazujemo spremnost za učešće u sve razuđenijoj stvarnosti savremenog teatra. Pored odabira projekta čiji se inovativni i istraživački karakter može jasno prepoznati, a ta baza nije baš prevelika, tu je i ono što se tiče samih resursa pozorišta. Da bi se potencijal našeg pozorišta u tom kontekstu povećao, potrebno je, između ostalog, podmladiti glumački ansambl, na čemu ćemo raditi u narednom periodu. Taj proces mora da prati inoviranje akta o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji i obezbjeđivanje finansijskih sredstva. U širem kontekstu, onom koji se tiče sveukupne pozorišne umjetnosti u Crnoj Gori, takođe se mora razmišljati i o načinima pospješivanja produkcije savremenih dramskih tekstova, kao i alternativnog pozorišnog izraza.
U kojoj mjeri pozorište utiče na kreiranje kulturnog ambijenta grada i države?
– Pozorište je uvijek imalo veliki značaj u definisanju kulture i grada i države. Nekada se kulturni značaj jednog grada mogao mjeriti brojem pozorišta koja u njemu funkcionišu. Nacionalni teatri često su pozicionirani u samom središtu velikih gradova, što mnogo govori ne samo o kulturnom nego i njegovom opštem razvoju. Iako nam se činilo da novi umjetnički izrazi umanjuju značaj pozorišta u vremenu u kojem živimo, stvarnost nam govori drugačije. Pozorišne sale i dalje su pune, a predstave se rade jednakim entuzijazmom i dinamikom kao, recimo, prije pedeset godina. Rekao bih da pozorište, iako mu to stalno spočitavaju, nije ni u kakvoj krizi, ali da njegov uticaj na sveukupnu kulturu jednog društva jeste manji nego nekada, zašta nije krivo pozorište već drugačiji doživljaj same kulture u današnjem društvu. Ipak, mislim da se pozorište s tom činjenicom sasvim dobro nosi i da se usklađuje sa zahtjevima savremenog svijeta.
Kako se planira repertoar Crnogorskog narodnog pozorišta? Koji su Vam glavni ciljevi pri planiranju i određivanju repertoara?
– Plan i program nacionalnog teatra mora korespondirati s pripremom budžeta za novu kalendarsku godinu, tako da se, kada govorimo u tim konkretnim kategorijama, precizno planira na godišnjem nivou. Ipak, imajući u vidu činjenicu da svaki iole ozbiljni nacionalni teatar promišlja dugoročno, te ima u vidu potrebu dogovora o saradnji s respektabilnim umjetnicima i nekoliko godina prije realizacije samog projekta, može se reći da se planovi postavljaju za cio mandat, odnosno za četiri godine. Ako govorimo o ciljevima pri planiranju i određivanju repertoara, oni su definisani samim određenjem statusa CNP, odnosno njegovim karakterom narodnog pozorišta, koji ga obavezuje da se u okviru svoje repertoarske djelatnosti bavi pripremom i izvođenjem scenskih djela iz kulturne baštine Crne Gore i svjetske kulturne baštine, posebno njegujući savremenu domaću i stranu dramu, kao i druga muzičko-scenska djela od izuzetnog umjetničkog značaja.
Imate li CNP u planu da producira neku od drama Nobelovca Fosea, imajući u vidu da su se njegove drame izvodile u svim većim gradovima Evrope i svijeta?
– Nezavisno od činjenice da je Jun Fose prošlogodišnji laureat Nobelove nagrade za književnost, značaj dramskog opusa ovog autora nameće obavezu svakom pozorištu da postavi neku od njegovih brojnih drama. Naravno da smo otvoreni za rad na projektu postavljanja nekog Foseovog dramskog teksta, ali na to utiče mnogo faktora kojima se prevashodno bavi naš umjetnički tim.
Da li Crna Gora ima stabilnu rediteljsku postavku?
– CNP je jedino pozorište u Crnoj Gori koje ima stalno zaposlenog reditelja i taj podatak ne zvuči ohrabrujuće. S druge strane, angažovanje reditelja po projektu je danas, i kod nas i u svijetu, česta praksa koja otvara mogućnosti za stvaranje kvalitetnog i raznovrsnog repertoara jedne pozorišne kuće. Crna Gora ima odlične pozorišne reditelje koji se ostvaruju u različitim pozorišnim kućama i festivalskim produkcijama i to je dobro i za reditelje i za pozorišta. Šire gledano, angažovanje po projektu ne samo reditelja, već i glumaca, scenografa, kostimografa jeste ono što može samo unaprijediti pozorišnu umjetnost, jer se na taj način umjetnici koji rade na određenom projektu uvezuju po senzibilitetu. Saglasićemo se da će jedan reditelj najlakše raditi na svojoj predstavi ako ostatak ekipe do kraja prepoznaje njegovu estetiku i ideju. To, naravno, ne znači da pozorišne umjetnike treba ostaviti isključivo u egzistencijalno nesigurnom statusu slobodnog umjetnika. CNP, na osnovu sistematizacije, ima ansambl od 30 stalno zaposlenih glumaca, po jednog reditelja, dramaturga, scenografa. Svi oni su uključeni u projekte našeg pozorišta, a dodatni angažmani, prevashodno gostujućih reditelja, u funkciji su proširenja mogućnosti za stvaranje raznovrsnijeg i kvalitetnijeg repertoara.
Zbog čega kod nas nema dovoljno članaka pozirišne kritike?
– Kada su u pitanju kritički osvrti na stvaralaštvo i umjetnost u Crnoj Gori, rekao bih da smo na tom polju generalno deficitarni, odnosno ne samo u pozorišnoj djelatnosti, već i u svim drugim oblastima kulture. U tom kontekstu, ne bih se saglasio da u Crnoj Gori pozorišne kritike nema, ali bih s konstatacijom da je nema dovoljno. Mislim da je to posljedica generalnog nedostatka umjetničke kritike koja je nekada imala svoje mjesto i u akademskim i stručnim medijima, kao i u dnevnoj štampi ili televiziji. Mnogi značajni pozorišni časopisi su prestali s radom, novi gotovo da se ne pojavljuju. Generalno, obrazovanog i stručnog kadra koji bi se bavio vrednovanjem aktuelne pozorišne i uopšte umjetničke produkcije veoma je malo. Ipak, treba reći da još uvijek postoje kritičarski punktovi koji prate ovdašnju pozorišnu produkciju, kao što je elektronski časopis za pozorišnu umjetnost Peripetija. Iako kritike koje se objavljuju na ovom sajtu često nijesu blagonaklone prema našim predstavama, njihovo postojanje je bitno u kontekstu sveukupnog pozorišnog života Crne Gore. Takođe bih pohvalio i agilnost Javnog servisa RTCG koji prati sve značajnije pozorišne događaje na našem prostoru, ne samo na nivou servisnih informacija već i kritičkim osvrtom.
Što jednom gledaocu ili gledateljki preporučuje neki pozorišni komad?
– Smatram da je odabir dramskog teksta ono čime pozorište umnogome definiše svoj karakter i u tom se segmentu mora razmišljati o kvalitetu teksta i njegovom potencijalu za problematizaciju dominantnih tema vremena u kojem se igra, a ako je u pitanju klasični tekst, onda se mora razmišljati o mogućnostima njegove savremene kontekstualizacije. Ipak, u svemu tome ne mogu se zanemariti uloge reditelja i umjetničkog ansambla, što će reći da sva ta tri segmenta moraju biti u saglasju ako hoćemo pozorišnu predstavu koja će biti gledana i koja će zavrijediti pažnju stručnog mišljenja. Nijesu, doduše, rijetki slučajevi da inventivna režija ili bravure glumaca od nekog teksta za koji nam se činilo da je ostao zakovan u svom vremenu učine živu i aktuelnu pozorišnu predstavu. Smatram da repertoar CNP godinama pokazuje da se drži visokih standarda u izboru dramskih tekstova i načinima njihove scenske realizacije. Dokaz za to su brojne regionalne i međunarodne nagrade koje su naše predstave dobijale.
Po čemu je danas CNP prepoznatljiv?
– Polazeći od statusa CNP i njegove repertoarske politike, moglo bi se reći da ono ima ulogu matičnog teatra u Crnoj Gori, odnosno vodeće ustanove kulture, što mu sasvim izvjesno obezbjeđuje posebnost i prepoznatljivost na crnogorskoj kulturnoj sceni. Pored toga, ta uloga inkorporira i određene obaveze nacionalnog teatra koje se odnose na popularizaciju pozorišne umjetnosti, širenje pozorišne kulture, razvoj publike, promociju kreativnog pozorišnog kadrovskog potencijala, disperziju programa, uspostavljanje profesionalnih pozorišnih standarda, jačanje regionalne i međunarodne saradnje,… i mnogo drugih aktivnosti koje podrazumijeva liderstvo u jednoj oblasti kulturno-umjetničkog stvaralaštva. Ako govorimo o repertoarskoj prepoznatljivosti statusa i uloge CNP onda se to odnosi na jednaku zastupljenost klasičnog repertoara i onih predstava koje nastaju iz recentne proizvodnje dramskih tekstova. Tako definisan repertoar uvijek se realizovao visokim produkcionim i scensko-tehničkim standardima, što takođe predstavlja jednu od prepoznatljivosti naše pozorišne kuće. Gledajući kroz vrijeme, posebno bih istakao pažnju koju je CNP posvećivao nacionalnoj dramskoj literaturi – ne samo onoj koja pripada zaostavštini već i onoj koju stvaraju naši savremeni dramski pisci, s čim će i ova uprava nastaviti. Sve ukupno to nas čini i činiće pozorištem otvorenim za raznovrsne estetike i kulture, ali i pozorištem koje se odgovorno odnosi prema sopstvenoj tradiciji.
