Foto: Luka Rotković
Nastavljamo s objavljivanjem feljtona profesora i glavnog urednika Fokalizatora Vladimira Vojinovića, o tretmanu crnogorske književnosti u zvaničnim i drugim institucijama nauke, obrazovanja i kulture. Feljton je ukorijenjen u ranijim Vojinovićevim sondažama…
DA Pekić, DA Kurt Kobejn, DA Rejmond Karver
Nikčevićev Institut za nepunih pet godina rada objavio je preko 30 monografija, studijskih knjiga i zbornika, kao i prvih šest brojeva časopisa Lingua Montenegrina. Pod krovom Instituta svoja naučna pera oštrili su mladi montenegristi, ali Institut je bio adresa susreta uglednih montenegrista i slavista iz cijeloga svijeta, zahvaljujući čemu je počelo da raste interesovanje za crnogorsku književnost, crnogorski jezik, kulturu, te za crnogorsku borbu za obnovu suvereniteta.
Crnogorski književnici i književnice dali su nesaglediv doprinos toj borbi. U radu Pokreta za nezavisnu Crnu Goru, koji je odnio pobjedu na referendumu za obnovu suvereniteta 21. maja 2006. godine, zapaženu ulogu odigrali su autori i autorke sve tri stvaralačke generacije. Upravo, duh i dah literature s početka novoga milenijuma u dobroj mjeri odražavao je duh i dah Pokreta. To je vrijeme Nikolaidisovog Mimezisa, Spahićeve Hansenove djece, Brkovićeve Privatne galerije, Radulovićevog Auschwitz caféa – vrijeme književnoga otpora društvenim stereotipima i konvencijama patrijarhalne, tradicijske i one Crne Gore kojoj je prelaz iz XX u XXI vijek donio strah od oružanoga sukoba dva suprostavljena politička bloka.
U osvit referenduma, u centru Podgorice (današnjem Trgu nezavisnosti), održan je u najmasovni politički skup u crnogorskoj istoriji – završna konvencija Pokreta za nezavisnu Crnu Goru. Na bini su bili jedan stariji crnogorski književnik – Novak Kilibarda – i jedan mlađi – Ognjen Spahić.
“Zašto DA? Zbog Danila Kiša, i Kurta Kobejna, zbog Selindžera i Borislava Pekića, rođenog na ovom trgu. Zbog vitezova Ernesta Če Gevare i Krsta Popovića. Zbog svih ljudi koji znaju koliko je važno biti nezavisan. DA!”, uzviknuo je Spahić okupljenoj masi.
… u Podgorici je 17. juna 2006. godine, prema pisanju Glasa Amerike,[1] održana posljednja śednica Savjeta Pokreta za nezavisnu Crnu Goru i donijet zaključak – da Pokret prestane s radom. Konstatovano je da je to tijelo uspješno ostvarilo svoju misiju, te da zbog toga nestaju i razlozi za njegov dalji rad.
Čime je Srbija odgovorila crnogorskom suverenitetu
Na obnovu suvereniteta Crne Gore, Vlada Srbije je odgovorila već 2009. godine. Donijela je Zakon o dijaspori i Srbima u regionu, a potpisao ga je tadašnji srpski premijer dr Mirko Cvetković. Odmah potom pristupilo se izradi dokumenta pod nazivom Strategija očuvanja i jačanja odnosa matične države i dijaspore i matične države i Srba u regionu. Taj dokument Vlada Srbije usvojila je krajem januara 2011. godine, nakon čega se po notama Strategije počelo s realizacijom dvogodišnjih akcionih planova, koji su podrazumijevali podršku: “restituciji oduzete imovine građanima srpske nacionalnosti, srpskim udruženjima i institucijama (banke, štedionice, kulturno-prosvetna društva), kao i Srpskoj pravoslavnoj crkvi”, “obnovu sakralnog nasleđa srpskog naroda” i “razvoj prosvetne oblasti i Srpske pravoslavne crkve (bogoslovije, gimnazije, osnovne škole, obdaništa, itd.)”
Dokument Strategije vidljiv je na portalu Službenoga glasnika Republike Srbije (https://pravno-informacioni-sistem.rs/SlGlasnikPortal/eli/rep/sgrs/vlada/strategija/2011/4/1/reg). Kompletno težište borbe za očuvanje identiteta preneseno je tim dokumentom na Crnu Goru, što je u Strategiji i decidno navedeno: “Republika Srbija trebalo bi da posle Bosne i Hercegovine stavi Crnu Goru u središte svoje spoljne i regionalne politike. Imajući u vidu viševekovne istorijske i civilizacijske neraskidive veze dve države i naroda, važno je obezbediti srpskom narodu ravnopravnost i pravednu zastupljenost u državnim ustanovama, državnoj upravi i lokalnoj samoupravi. Neophodno je dati državljanstvo svim pripadnicima srpskog naroda koji to žele. Кontinuirana ulaganja u političku, ekonomsku i kulturnu emancipaciju i razvoj srpskog naroda od posebne su važnosti. Posebno je neophodno sistemski urediti i garantovati stečeno pravo na školovanje na srpskom jeziku. Srpski jezik se ne vezuje samo za Srbe u Crnoj Gori, nego i za veliki broj Crnogoraca koji i dalje svoj jezik zovu tradicionalnim, srpskim imenom.”
Śeme kulturološkog i političkog kraha Crne Gore
Vlada Srbije propisala je i mjere za ostvarenje ciljeva, a to se prije svega odnosilo na “finansiranje i brigu o sveštenstvu i monaštvu radi njihove duhovne misije u funkciji očuvanja nacionalnog identiteta, pružanje pomoći verskim, kulturnim i obrazovnim ustanovama, izdavačkim projektima, radio i TV stanicama i obnovi i sanaciji sakralnih objekata (obnova sakralnog nasleđa srpskog naroda)”.
Mjerama Strategije Vlada Srbije išla je po tankoj liniji zadiranja u unutrašnja pravno-imovinska pitanja Crne Gore, budući da je predviđeno formiranje baze podataka o značajnom dijelu imovine Države Crne Gore. Srpska Vlada kao jednu od ključnih mjera Strategije podrazumijevala je sačinjavanje baze podataka o crkvama, zadužbinama, rodnim kućama i drugim objektima “koji su od značaja za našu nauku, kulturu i umetnost”, kao i baze podataka o intelektualcima, umjetnicima i medijima.
Strategija je podrazumijevala veliku podršku organizovanju i sprovođenju obrazovno-vaspitnog rada, u obezbjeđivanju udžbenika, književnih djela, didaktičkog materijala i drugih izvora za učenje srpskog jezika i ćiriličkog pisma. Zato je Vlada Srbije kao važan vid očuvanja nacionalnog identiteta prepoznala poboljšanje statusa elektronskih medija i portala, organizovanje tradicionalnih konferencija i manifestacija, distribucije publikacija koje sadrže informacije o nacionalnom identitetu, “obeležjima, društvenim vrednostima, kulturi, istoriji, ekonomiji, brendovima, važnim akcijama i inicijativama koje dolaze iz Republike Srbije i sl”, a poseban akcenat stavljen je na sufinansiranje projekata iz oblasti informisanja.
Nikla udruženja, mediji, Srpska kuća
Poznavaocima prilika u Crnoj Gori, u prvoj deceniji nakon obnove suvereniteta, jasno je da je tih godina širom Crne Gore pokrenut veliki broj nevladinih udruženja sa srpskim nacionalnim predznakom, da su pokrenuti novi mediji, te da je 2017. godine u centru Podgorice nikla i Srpska kuća. U okviru Srpske kuće danas su, prema podacima sa sajta te organizacije, smještene i djeluju brojne organizacije srpske nauke i kulture, kao što su Matica srpska, Institut za srpsku kulturu, redakcija časopisa „Srpski jug”, IN4S, Srpska televizija, Srpske novine, Srpski radio, Srpska književna zadruga, Srpski kulturni klub “Zavjet“, sve one organizacije i udruženja koja su nakon usvajanja Strategije radila po striktnim zadacima na unaprjeđenju srpske dijaspore u Crnoj Gori, ali i širenju narativa o navodnom progonu Srba.
U Srpskoj kući su i kancelarije Udruženja književnika Crne Gore.
Uporedo s tim, crnogorska Vlada smanjivala je novčane fondove za razvoj vlastite kulture. Najprije je 2009. godine, u trenutku usvajanja srpskoga Zakona o dijaspori, pod pritiskom globalne recesije smanjen budžet za crnogorsku kulturu, da bi nakon toga, u sazivu Vlade tadašnjega premijera Igora Lukšića, onemogućeno crnogorskim nevladinim organizacijama, od kojih su mnoge bile male izdavačke kuće, da konkurišu za dobijanje novaca za štampu knjiga u Ministarstvu kulture. Tako se postepeno počeo smanjivati broj knjiga crnogorskih izdavača.
(Nastaviće se…)
[1] https://www.glasamerike.net/a/a-34-2006-06-17-voa9-86885142/748416.html
